Vatandaşın en önemli gündemi market-pazar fiyatları… Herkes “nasıl oluyor da tarlada 3 TL olan portakal, sofraya gelene kadar 9 TL’ye çıkıyor” diye soruyor. Bir kilo portakalın Antalya’dan İstanbul’a gelirken katettiği 726 kilometre yolda geçen tedarik zincirine adım adım bakalım.
İLK ARTIŞI TÜCCAR YAPIYOR
Antalya’da Finikeli çiftçi ektiği portakalı ekim ve mayıs arasında topluyor. Ürünün taşınması, depolanarak muhafaza edilmesi, tasnif edilip pazarlanması için bir tüccara ihtiyaç duyuyor. Çiftçi ürettiği portakalın kilosunu 3 TL’ye tüccara satıyor.
İşte sonrasında portakalın başına gelenler ve rafa uzanan yolculukta 3 katı fiyata çıkışı;
FAHİŞ FİYAT VURGUNUNU DEŞİFRE OLDU
Tüccar, defter tutan mükellef olduğu için çiftçinin kamuya ödeyeceği yüzde 2 gelir vergisi stopajı ve yüzde 1’lik Bağ-Kur kesintisini de hesaba katıyor. Çiftçinin 10 ton (10.000 kg) portakalı için el sıkışılıyor.
İLK DURAK ANTALYA HALİ
Tüccar, Antalya halindeki komisyoncu (ürünü komisyon karşılığında satan kişi) aracılığıyla portakalın kilosunu KDV hariç 3.3-3.5 TL’den sevkiyatçıya (komisyoncudan aldığı ürünü başka toptancı hallerindeki komisyonculara göndererek komisyon bedeli karşılığında sattıran gerçek ya da tüzel kişilere) satıyor. Komisyoncu hem tacire, hem de sevkiyatçıya fatura kesiyor.
Komisyoncunun sevkiyatçıya kestiği faturada ürün bedeli üzerinden yüzde 1 oranında hesaplanan hal rüsumu (Sebze ve meyve ticaretinde malları satın alanlarca toptan satış bedeli üzerinden belediye veya işletmelere ödenen meblağ) ve toplam tutar üzerinden yüzde 1 oranında hesaplanan KDV de var. Komisyoncu ücretini ve yüzde 18 komisyon KDV’sini hesaplayarak, söz konusu tutarları sevkiyatçıdan tahsil ediyor.
SEVKİYATÇI 5 TL’YE ANLAŞIYOR
Sevkiyatçı, İstanbul halindeki komisyoncu ile kiloda KDV hariç 5 TL’den anlaşıyor. Antalya’dan İstanbul’a nakliye sırasında portakal yüzde 10 fire veriyor, 9 bin kilograma iniyor. Haldeki komisyoncu portakalı markete pazarlıyor. Sevkiyatçı Antalya’dan İstanbul’a nakliye bedeli de ödüyor. Ayrıca komisyoncuya mal satış bedeli üzerinden komisyon bedelini ve KDV’sini ödüyor. Portakal markete girerken yüzde 10 daha fire veriyor. Geriye 8.100 kilogram ürün kalıyor. Böylece, tarladan portakal, 72.900 TL’lik bir parasal değere ulaşıyor. Tüketicinin sofrasına kilosu KDV dâhil 9 TL fiyattan geliyor.
İŞTE ZİNCİRİN HALKALARI
Çiftçi-tüccar-Antalya Hali’ndeki komisyoncu- Sevkiyatçı-İstanbul Hali’ndeki Komisyoncu-Market-Tüketici
ARACILARIN PAYI YÜZDE 45’İ BULUYOR
Merkez Bankası’nın blogunda, 2017’de meyve sebze fiyatları arttığında tedarik zincirindeki komisyon oranlarıyla ilgili detaylı bir araştırma yayınlandı. Araştırmada, tarladan çıkan domatesin nihai tüketiciye ulaşana kadar kaç el değiştirdiği anlatıldı. Toplam değer içinde aracıların payının yüzde 45 seviyesinde olduğuna dikkat çekildi.
ÇİFTÇİNİN CEBİNE YARISI GİRMİYOR
Araştırma bulgularına göre, tedarik zinciri içinde tüccar yüzde 7.79, Antalya Hali’ndeki komisyoncu 4.57, sevkiyatçı 9.78, İstanbul Hali’ndeki komisyoncu 6.33, nakliyeci 3.51 oranında komisyon alıyor. Marketçiye de toplam değerin yüzde 13.45’i kalıyor. Toplam parasal değerin içinde çiftçinin aldığı (vergiler dahil) yüzde 43.07. Hal rüsumu, komisyoncuların, nakliyecilerin ödediği ve mal bedelinden verilen KDV dahil yüzde 11.5’lik de vergi payı var.
SÜTE 1 AYDA YÜZDE 44 ZAM
Vatandaşın cebine göz diken fırsatçılar bu defa süt ürünlerine el attı. Peynir, tereyağı, yoğurt ve kaymaktaki zamlar, çiğ süt fiyatlarındaki artış oranını katladı. 1 ayda yüzde 44’e varan fiyat artışı yaşandı.
Gıdada fırsat zamları, süt ürünlerine de sıçradı. Çiğ süt fiyatlarında yeni yılla birlikte yapılan yüzde 21’lik artışı fırsat bilenler, fahiş zam düğmesine bastı. Peynir, tereyağı, yoğurt ve kaymakta, çiğ süt fiyatlarındaki artış oranını katlayan zamlar görüldü. Ürünlerin market fiyatlarındaki son 1 aylık değişimler incelendiğinde, etiketlerde yüzde 44’e varan yükseliş olduğu ortaya çıktı.
NASIL DEĞİŞTİ?
Market raflarında 1 ay önce 600 gramlık tost kaşarı 24,95 liraya satılırken, aynı ürün şimdi 35,95 liralık etiket fiyatıyla tüketicilerle buluşuyor. 1 ayda 500 gramlık tereyağı 32,75 liradan 45,50 liraya, 200 gramlık kaymak 11,45 liradan 16 liraya, 300 gramlık eski kaşar 21,95 liradan 29,90 liraya yükselmiş durumda.
TEPKİ YAĞIYOR
Tüketiciler fahiş zamlara tepki gösterirken; fiyat artışlarının satışlara da olumsuz yönde yansıdığı ifade ediliyor. Sektör yetkilileri, yüksek zam yapan firmalar olduğu gibi, bazı marketlerin de süt ürünlerinde fiyatları yukarıya çektiğini belirtiyor.
SOĞUK DEPO HAMLESİ
Gıda fiyatlarındaki oynaklığın önlenmesi için önümüzdeki dönemde pek çok tedbir hayata geçirilecek. Dönemsel fiyat dalgalanmalarının asgariye indirilmesini sağlayacak soğuk depo zincirleri ile yüksek fiyat artışlarını dengeleyici bir unsur olarak teknolojik örtü altı üretim ile modern sulama sistemleri desteklenecek. Sertifikalı tohum, gübre, ilaç, elektrik ve mazot desteğinin ayni ve nakdi olarak çiftçilere sağlandığı, bu kapsamdaki girdilere yönelik finansmanın çiftçilere avans olarak faizsiz şekilde verildiği sözleşmeli üretim sistemi kademeli olarak uygulanacak. Münavebeli ekim programı oluşturulacak.
